Sa isang sorpresang hakbang na yumanig sa mga pasilyo ng kapangyarihan, direktang inatas ni Pangulong Ferdinand “Bongbong” Marcos Jr. (PBBM) sa Kongreso na bigyang-prayoridad ang pagpapasa ng Anti-Political Dynasty Bill. Ang utos na ito ay inilabas sa ginanap na Legislative-Executive Development Advisory Council (LEDAC) meeting sa Malacañang, isang kilos na itinuturing ng mga taga-masid bilang isang “genius move” o estratehikong “pasabog” na maaaring magpabago sa takbo ng politika sa Pilipinas. Matapos ang halos apat na dekada mula nang isulat ang 1987 Konstitusyon, tila ngayon lamang nagkaroon ng seryosong utos mula sa pinakamataas na pinuno ng bansa na lagyan ng ngipin ang probisyong nagbabawal sa mga dinastiyang politikal.
Ang hakbang na ito ay nagdulot ng samu’t saring reaksyon at espekulasyon, lalo na’t kilala ang Pilipinas sa pagkakaroon ng mga pamilyang sabay-sabay na nanunungkulan sa gobyerno. Ayon sa mga usap-usapan, ang direktibang ito ay hindi lamang basta reporma kundi isang kalkuladong galaw na maaaring makaapekto sa mga kaalyado at katunggali ng administrasyon, kabilang na sina Vice President Sara Duterte at maging ang sariling kapatid ng Pangulo na si Senator Imee Marcos. Ang tiyempo ng utos ay naging paksa ng mainit na diskusyon, lalo na’t papalapit na ang midterm elections at ang presidential elections sa 2028.
Sentro ng panukalang batas ang pagbabawal sa tinatawag na “Fat Political Dynasties,” o ang sitwasyon kung saan ang magkakamag-anak ay sabay-sabay na nakaupo sa iba’t ibang posisyon sa gobyerno. Sa ilalim ng panukala, maaaring ipagbawal ang pagtakbo o pag-upo sa pwesto ng mga kamag-anak ng isang incumbent official hanggang sa ika-apat na antas ng consanguinity o affinity. Ibig sabihin, kung may nakaupo nang kapamilya bilang gobernador, hindi na maaaring tumakbo ang asawa, anak, o kapatid nito bilang mayor o kongresista sa parehong lugar. Layunin nito na buwagin ang konsentrasyon ng kapangyarihan sa iisang angkan, na ayon sa mga pag-aaral ay isa sa mga pangunahing dahilan ng paglaganap ng korapsyon at kahirapan sa bansa.
Binigyang-diin sa mga diskusyon ang datos mula sa Ateneo School of Government, na nagpapakita ng direktang koneksyon sa pagitan ng kahirapan at pagkakaroon ng fat dynasties. Lumalabas na ang limang pinakamahihirap na probinsya sa bansa ay siya ring may pinakamataas na bilang ng mga magkakamag-anak na nasa pwesto. Kapag ang checks and balances ay hawak ng iisang pamilya—halimbawa, ang mayor ay anak at ang gobernador ay ama—mas madaling palusutan ang mga iregularidad tulad ng overpriced projects, ghost employees, at vote-buying. Ang kawalan ng oposisyon sa loob ng lokal na pamahalaan ay nagiging daan upang gawing tila “family business” ang serbisyo publiko.
Gayunpaman, marami ang nagtataka kung bakit ngayon ito isinulong ng Pangulo. Sinasabing ang hakbang na ito ay isang matalinong “ace card” laban sa mga pamilyang nagbabalak na palawakin pa ang kanilang impluwensya sa 2028. Hindi maikakaila na ang pamilya Duterte sa Davao ay isa sa mga pinakakilalang halimbawa ng political dynasty kung saan sabay-sabay na nanunungkulan ang mag-aama. Kung maipapasa ang batas, ito ay magsisilbing malaking hadlang sa anumang plano ng muling pagbabalik o pagpapalakas ng nasabing pamilya sa nasyonal at lokal na antas. Tinitingnan ito ng ilan bilang isang “soft power” move upang limitahan ang galaw ng mga potensyal na katunggali sa hinaharap nang hindi gumagamit ng marahas na pamamaraan.
Sa kabilang banda, hindi rin ligtas sa epekto nito ang pamilya Marcos at ang kanilang mga kaalyado sa Romualdez clan. Kung seryosohin ang implementasyon, maging si Senator Imee Marcos at Speaker Martin Romualdez ay maaaring tamaan ng mga restriksyon. Ito ang dahilan kung bakit marami ang namangha sa “political will” na ipinakita ng Pangulo sa pagsama nito sa prayoridad ng LEDAC. Sinasabing ito ay isang sugal na maaaring magresulta sa internal na alitan sa loob ng administrasyon, lalo na’t maraming miyembro ng Kongreso at Senado ang nagmumula rin sa mga dinastiya. Gayunpaman, ang suporta mula kay Senate President Chiz Escudero at Speaker Romualdez ay nagpapahiwatig na may “marching orders” na upang talakayin at ipasa ang nasabing batas.
Ang panukalang ito ay 38 taon nang nakabimbin sa Kongreso. Sa bawat administrasyon, paulit-ulit itong inihahain ngunit laging nababasura o hindi nabibigyan ng pansin dahil na rin sa interes ng mga mambabatas na protektahan ang kanilang mga sariling pamilya. Ang biglaang pagbibigay-diin ni PBBM dito ay nagbigay ng bagong pag-asa sa mga advocate ng good governance. Para sa kanila, ito ang pinakamabisang paraan upang bigyan ng pagkakataon ang mga bagong lider na may kakayahan at integridad ngunit walang apelyidong sikat o makinaryang politikal. Kung tuluyang mawawala ang monopolyo sa kapangyarihan, mas magiging pantay ang labanan at mas makakahinga ang demokrasya ng bansa.
Sa huli, ang tanong ng bayan ay kung totoo nga bang maisasabatas ito bago matapos ang termino ng Pangulo. Ang hamon ay nasa mga mambabatas na kailangang bumoto laban sa kanilang sariling interes para sa kapakanan ng nakararami. Kung magtatagumpay ang administrasyon na maipasa ang Anti-Political Dynasty Law, ito ay maitala bilang isa sa pinakamahalagang legasiya ng termino ni Marcos—isang batas na bumasag sa matagal nang estruktura ng “trapo” politics sa Pilipinas. Ngunit kung ito ay mananatiling “political leverage” lamang, muli na namang aasa at mabibigo ang sambayanang Pilipino na matagal nang naghahangad ng tunay na pagbabago.
Ang mga susunod na buwan ay magiging kritikal habang tinatalakay ang bawat probisyon ng batas. Asahan ang matitinding debate at posibleng pagbabago sa mga alyansa habang papalapit ang eleksyon. Sa ngayon, malinaw ang mensahe: may nilulutong malaking pagbabago sa Malacañang, at ang “pasabog” na ito ay hindi namimili ng tatamaan—kaibigan man o kalaban. Ang bola ngayon ay nasa kamay ng Kongreso kung susundin nila ang utos ng Pangulo o pipiliin nilang panatilihin ang status quo na nagpayaman sa iilang pamilya sa loob ng mahabang panahon.
