Mabigat ang hangin sa loob ng Regional Trial Court Branch 4. Tahimik ang lahat, tanging ang tunog ng aircon at ang mahinang paghikbi ng akusado ang maririnig sa apat na sulok ng silid na iyon na tila ba naging isang malaking kulungan ng pag-asa. Nakaupo sa “accused stand” si Mang Berting, isang 45-anyos na construction worker. Payat, sunog ang balat sa araw, at nanginginig ang mga kamay na puno ng kalyo at sugat, mga markang patunay ng kanyang marangal na pagtatrabaho. Sa harap niya ay ang judge na si Judge Romualdez, isang hukom na kilala sa buong probinsya sa pagiging istrikto, matalas, at walang sinasanto pagdating sa batas. Sa kabilang panig naman ay nakaupo si Don Rico, ang mayamang may-ari ng subdivision kung saan nagtatrabaho si Mang Berting. Nakasuot ito ng mamahaling barong, puno ng gintong alahas, at katabi ang kanyang tatlong de-kalibreng abogado na tila mga agilang handang dumagit. Ang kaso ay Qualified Theft. Inaakusahan si Mang Berting na nagnakaw ng isang mamahaling relos na Rolex na nagkakahalaga ng kalahating milyon mula sa kwarto ni Don Rico habang nag-aayos ng bintana.
Wala nang pag-asa si Mang Berting. Ang Public Attorney na itinalaga sa kanya ng gobyerno ay hindi sumipot sa araw ng paglilitis dahil sa biglaang sakit daw, bagamat hinala ng marami ay natakot ito sa impluwensya ng kalaban. Wala siyang pera para kumuha ng pribadong abogado. Ang tanging kasama niya sa korte, na nakaupo sa pinakahuling hilera ng mga upuan, ay ang kanyang anak na si Kiko. Si Kiko ay walong taong gulang pa lamang, maliit para sa kanyang edad, at yakap-yakap ang kanyang backpack na punit na ang strap. Ang kanyang mga mata ay nangingilid ang luha habang pinapanood ang kanyang ama na hinuhusgahan ng mga taong hindi naman kilala ang tunay nitong pagkatao.
“Mr. Albert Cruz,” ang tawag ng Judge kay Mang Berting, ang boses nito ay dumagundong sa buong sala. “Dahil wala ang abogado mo, at matibay ang ebidensya laban sa’yo—ang testimonya ng may-ari at ng kanyang mga kasambahay—may gusto ka bang sabihin bago ko ibaba ang hatol? Aaminin mo ba ang kasalanan para mapababa ang sentensya o paninindigan mo ang iyong pagtanggi?” Yumuko si Mang Berting. Gusto niyang sumigaw na wala siyang kasalanan, na marangal siyang tao na kahit kailan ay hindi dumampot ng hindi kanya, pero paano siya paniniwalaan ng batas kung mukha pa lang niya ay hinusgahan na ng lipunan bilang isang kriminal? Nawalan na siya ng boses. Ang bigat ng mundo ay pasan-pasan niya. “Wala po, Your Honor… Wala po akong laban,” mahinang bulong ni Mang Berting, habang tumutulo ang luha sa kanyang pisngi na humahalo sa pawis at dumi ng kanyang trabaho.
Ngumisi si Don Rico sa kanyang upuan, isang ngiting puno ng tagumpay at pangungutya. Tapos na ang boksing. Sigurado na ang kulungan para sa “magnanakaw” na ito. Itinaas na ni Judge Romualdez ang kanyang maso o gavel para ibaba ang pinal na desisyon. Ang katahimikan sa korte ay nakabibingi, tila ba ang bawat segundo ay humihinto. Isang hampas na lang at masisira na ang buhay ni Mang Berting at ang kinabukasan ng kanyang anak. Ngunit biglang… “TEKA LANG PO! HUWAG! HUWAG NIYONG IKULONG ANG TATAY KO!” Isang matinis at pambatang boses ang bumasag sa katahimikan ng korte. Nagulat ang lahat. Napatingin sila sa likuran. Nakatayo sa ibabaw ng bangko ang maliit na si Kiko. Namumula ang mukha, nanginginig ang tuhod, pero matapang ang mga mata na nakatuon sa Hukom. “Objection, Your Honor! Hindi po magnanakaw ang Tatay ko! Ako po! Ako po ang magiging abogado niya!”
Nagkaroon ng bulungan sa loob ng korte. May mga natawa sa “kahihiyan” na ginagawa ng bata. May mga naawa. Ang mga abogado ni Don Rico ay napailing at nagtawanan nang mahina. “Ano ba ‘yan? Guard, ilabas niyo nga ang batang ‘yan. This is a mockery of the court. Pinaglalaruan lang tayo ng batang kalye,” reklamo ng lead counsel ni Don Rico. Lalapit sana ang court sheriff para paalisin si Kiko, pero itinaas ni Judge Romualdez ang kanyang kamay upang pigilan ito. “Sandali,” utos ng Judge. Tinitigan niya ang bata. Sa likod ng kanyang salamin, nakita niya ang determinasyon sa mga mata nito na bihira niyang makita kahit sa mga beteranong abogado. Nakita niya ang isang anak na handang gawin ang lahat para sa ama. “Bata, alam mo bang bawal mag-ingay dito? At hindi ka pwedeng maging abogado dahil bata ka pa at hindi ka lisensyado. Ito ay korte ng batas, hindi palaruan.”
“Alam ko po, Your Honor,” sagot ni Kiko, garalgal ang boses pero hindi umatras kahit isang hakbang. “Pero sabi po ng Teacher ko, ang korte daw po ay bahay ng katotohanan. Kung wala pong magtatanggol sa Tatay ko, sino po ang gagawa? Wala kaming pera, pero may katotohanan kami. Pakinggan niyo lang po ako, kahit saglit lang. Pagkatapos po nito, kahit ako na lang po ang ikulong niyo, huwag lang ang Tatay ko.” Natigilan ang Judge. Sa loob ng 30 taon niya sa serbisyo, ngayon lang siya nakakita ng ganitong tapang at sakripisyo. Naramdaman niya ang sinseridad ng bata. “Sige,” sabi ng Judge, na ikinagulat ng lahat. “Bibigyan kita ng limang minuto. Pumunta ka sa harap. Patunayan mo na hindi nagnakaw ang Tatay mo. Pero kapag nagsinungaling ka, pareho kayong mapaparusahan.”
Tumakbo si Kiko papunta sa harap, sa tabi ng kanyang Tatay na umiiyak na at pilit siyang pinipigilan. “Anak, huwag na… mapapahamak ka… umuwi ka na,” bulong ni Mang Berting. Hinawakan ni Kiko ang magaspang na kamay ng ama. “Ako ang bahala, Tay. Hindi kita iiwan.” Humarap si Kiko kay Don Rico. Tinitigan niya ang mayamang negosyante sa mata, walang takot. “Sir, sabi niyo po, nawala ang relos niyo noong Biyernes, alas-singko ng hapon, habang naglilinis si Tatay sa kwarto niyo. Tama po ba?” Tanong ni Kiko na parang beteranong abogado. “Oo, totoo ‘yan,” sagot ni Don Rico na nakataas ang kilay at halatang naiirita sa bata. “Siya lang ang tao doon. Nakita ko siyang lumabas ng kwarto ko.”
Binuksan ni Kiko ang kanyang backpack. Inilabas niya ang isang lumang notebook na punong-puno ng sulat, at isang piraso ng papel na may pirma. “Your Honor, ito po ang logbook ng school namin. At ito po ang excuse letter ko noong Biyernes.” Nagtaka ang mga tao. “Anong kinalaman niyan sa kaso?” tanong ng Judge. Huminga ng malalim si Kiko. “Your Honor,” paliwanag ni Kiko, “Noong Biyernes po, alas-kwatro pa lang ng hapon, sinusundo na ako ni Tatay sa school kasi nilagnat ako nang mataas. Tumawag ang teacher ko sa kanya. Maaga siyang umuwi galing sa trabaho, nagpaalam siya sa foreman niya. Ito po ang logbook ng guard sa school, nakapirma si Tatay ng 4:15 PM. Paano po siya magnanakaw sa bahay ni Don Rico ng alas-singko kung karga-karga niya ako pauwi ng bahay ng oras na ‘yun? Ang bahay po ni Don Rico ay isang oras ang layo sa school namin.”
Nanlaki ang mata ng Judge. Kinuha ng Clerk of Court ang logbook at tiningnan. Totoo. May pirma ni Albert Cruz, 4:15 PM. May note pa ng guard na “Sinundo ang anak na may sakit.” Natahimik ang kampo ni Don Rico. Nagkatinginan ang mga abogado. “Baka naman peke ‘yan!” sigaw ng abogado ni Don Rico. “At saka, baka bumalik siya sa bahay matapos ihatid ang bata! Mabilis lang naman magnakaw!” “Hindi po!” sigaw ni Kiko, tumutulo na ang luha. “Dahil mula alas-singko hanggang gabi, hindi umalis si Tatay sa tabi ko. Pinupunasan niya ako ng bimpo kasi ang taas ng lagnat ko, inaapoy ako. Wala kaming pambili ng gamot kaya niyakap na lang niya ako magdamag para hindi ako ginawin. Narinig ko pa po siyang nagdarasal sa Diyos na sana siya na lang ang magkasakit. Paano po magagawa ng Tatay ko na magnakaw kung ang tanging inaalala niya ay ang buhay ko?”
Napaluha ang mga tao sa loob ng korte. Ang mga matapobreng nakikinig kanina ay yumuko sa hiya. Pero hindi pa tapos si Kiko. “At isa pa po, Your Honor. Sabi ni Don Rico sa police report, nilagay daw ni Tatay ang mabigat na gintong relos sa kanang bulsa ng pantalon niya bago tumakbo palabas.” Humarap si Kiko sa ama. “Tay, tumayo ka po. Ipakita mo ang bulsa mo. Ipakita mo sa kanila ang pantalon na suot mo noong Biyernes, na suot mo rin ngayon dahil ‘yan lang ang pantalon mo.” Dahan-dahang tumayo si Mang Berting. Ipinakita niya ang suot niyang lumang maong na pantalon—ang kaisa-isa niyang pantalon na ginagamit sa trabaho at sa lakad. Inilabas niya ang kanang bulsa.
Punit-punit ito. Malalaki ang butas. Ang tela ay manipis na manipis na at halos wala nang ilalim.
“Your Honor,” sabi ni Kiko habang umiiyak, “Dalawang taon na pong butas ang bulsa ni Tatay. Kahit barya, nalalaglag diyan. Ilang beses na po kaming nawalan ng pamasahe dahil sa butas na ‘yan. Paano po tatagal ang isang mabigat na Rolex sa bulsang ‘yan habang tumatakbo siya? Hindi po namin tinatahi kasi wala kaming pambili ng sinulid. Ang pera namin, pambili lang ng bigas at lapis ko. Kung nagnakaw po ang Tatay ko, sana nakabili na kami ng bagong pantalon. Sana nakabili na kami ng gamot. Pero tignan niyo po siya… tignan niyo po kami.”
Doon na bumigay si Judge Romualdez. Natahimik ang buong silid. Ang ebidensya ng bata ay hindi teknikal, kundi lohikal, totoo, at puno ng puso. Ang butas na bulsa ay simbolo ng kanilang kahirapan, pero ito rin ang naging pruweba ng kanilang kalinisan at integridad. Tumingin ang Judge kay Don Rico nang matalim. “Don Rico, sigurado ka ba sa paratang mo? O baka naman nagkamali ka lang ng lagay ng relos mo at naghahanap ka lang ng masisisi? Tandaan mo, perjury angagsisinungaling sa korte.” Namutla si Don Rico. Napahawak siya sa kanyang coat. Sa totoo lang, nakita niya ang relos kaninang umaga sa loob ng kanyang sasakyan—nalaglag lang pala ito sa ilalim ng upuan ng kanyang driver. Pero dahil sa pride at hiya na aminin ang pagkakamali sa harap ng publiko, itinuloy niya ang kaso.
“I-I check ko po ulit…” utal na sabi ni Don Rico, pinagpapawisan ng malapot. “Check your bag now! Huwag mo kaming paglaruan!” sigaw ng Judge na may halong galit. Napilitang buksan ni Don Rico ang kanyang bag, at nagkunwaring “ngayon lang” nakita ang relos sa isang secret pocket para hindi siya makasuhan. “Ay… nandito pala. Sorry, Your Honor. Nagkamali ako. Na-misplace ko lang.” Nag-ingay ang korte. Galit ang mga tao. Gusto nilang sugudin ang mayaman na muntik nang sumira sa buhay ng isang inosenteng tao dahil lang sa kanyang kapabayaan at pagiging mapanghusga.
Bumaba ang Judge sa kanyang upuan. Hindi bilang isang huwes, kundi bilang isang tao na naantig ng isang bata. Lumapit siya kay Kiko at kay Mang Berting. “Case dismissed,” deklarasyon ng Judge. “Mr. Cruz, malaya ka na. At ikaw, Don Rico, magbabayad ka ng danyos sa abalang ginawa mo sa mag-amang ito. Binalewala mo ang buhay ng isang tao dahil lang sa isang bagay na akala mo ay nawala. Magbabayad ka ng danyos perwisyo at sasagutin mo ang pag-aaral ng batang ito.” Lumuhod ang Judge sa harap ni Kiko. “Bata, anong pangalan mo?” “Kiko po,” sagot ng bata habang pinupunasan ang luha. “Kiko, sa loob ng maraming taon, marami na akong nakitang magagaling na abogado. Pero ikaw ang pinakamagaling sa lahat. Kasi ang gamit mong batas ay ang batas ng pagmamahal at katotohanan. Ipinagtanggol mo ang Tatay mo noong walang ibang gumawa. Saludo ako sa’yo.”
Niyakap ni Mang Berting ang kanyang anak nang mahigpit. Ang higpit na tila ayaw na niyang bitawan. “Salamat, anak. Salamat. Iniligtas mo ako.” Hagulgol ng ama. “Sabi ko sa’yo Tay, di ba? Hindi tayo pababayaan ni Lord basta nagsasabi tayo ng totoo. At basta magkasama tayo, kaya nating harapin ang kahit ano,” sagot ni Kiko.
Ang kwentong ito ay kumalat sa buong bayan at naging viral sa social media. Si Kiko ay tinaguriang “The Little Lawyer.” Dahil sa pangyayari, isang sikat na law firm ang nag-sponsor sa pag-aaral ni Kiko mula elementarya hanggang maging ganap siyang abogado balang araw. Si Don Rico naman ay napahiya at natuto ng leksyon—na hindi nabibili ng pera ang katotohanan at hindi dapat hinuhusgahan ang tao base sa kanilang estado sa buhay.
Napatunayan ni Kiko na hindi kailangan ng titulo, barong, o makapal na libro para ipaglaban ang tama. Minsan, ang kailangan lang ay isang pusong nagmamahal, isang matapang na boses, at ang paninindigan na kahit mahirap ka, may dangal ka na hindi mananakaw ninuman. Ang tunay na yaman ay ang pamilyang handang ipaglaban ka hanggang sa huli.
