Sa gitna ng mainit na usapin tungkol sa bilyon-bilyong pisong pondo para sa flood control projects na tila hindi nararamdaman ng taong-bayan tuwing bumabagyo, isang balita ang gumimbal sa buong bansa. Ito ay ang biglaang pagpanaw ni Maria Catalina Cabral, isang mataas na opisyal ng Department of Public Works and Highways (DPWH), sa loob ng isang hotel sa Baguio City.
Ang insidenteng ito ay hindi lamang basta police report; ito ay naging mitsa ng mas malalim na pagsisiyasat na ngayon ay yumanig sa tiwala ng publiko at nagbukas ng mga tanong na matagal nang ibinabaon. Aksidente ba ito? Personal na desisyon? O may mas malalim na pwersang gumagalaw sa likod ng mga kurtina ng kapangyarihan?
Ang “Black Box” ng DPWH
Para mas maintindihan natin kung bakit ganito ka-bigat ang isyu, kailangan nating kilalanin kung sino si Cabral. Siya ay hindi lamang isang ordinaryong empleyado ng gobyerno. Bilang Undersecretary for Planning sa DPWH, hawak niya ang isa sa pinakasensitibo at pinakamakapangyarihang posisyon sa ahensya.
Isipin niyo ito: bago pa man mailabas ang pondo, bago pa man magkaroon ng “go signal” ang mga higanteng proyekto tulad ng mga tulay, kalsada, at flood control systems, dadaan muna ito sa kanyang opisina. Siya ang may alam ng “blueprint” ng budget. Sabi nga ng mga imbestigador, kabisado niya ang galaw ng bawat sentimo mula sa pagpaplano hanggang sa ito ay isama sa National Expenditure Program.
Kaya naman, nang matagpuan siyang wala nang buhay, hindi maiwasan ng publiko ang mag-isip. Kapag ang isang taong may hawak ng susi sa napakaraming sikreto ng gobyerno ay biglang nawala, natural lamang na mabahala ang sambayanan. May mga sikreto ba siyang baon sa hukay? O may mga dokumentong naiwan na magtuturo sa katotohanan?
Ang CCTV at ang Pagdududa ng Publiko
Mabilis na kumilos ang mga awtoridad upang maibsan ang mga espekulasyon. Naglabas sila ng mga detalye mula sa imbestigasyon, kabilang na ang pagsusuri sa CCTV footage ng hotel. Ayon sa mga opisyal na ulat, nakita sa video na pumasok si Cabral sa kanyang kwarto nang mag-isa at hindi na muling lumabas.
Sinuri rin ang kanyang silid. Walang senyales ng anumang pakikipagbuno o “struggle.” Maayos ang mga gamit. Sa mata ng siyensya at pulisya, tila “case closed” na ito bilang isang personal na insidente. Subalit, iba ang pulso ng bayan. Sa social media, na kung saan mas malayang nakakapagpahayag ang mga tao, bumabaha ang mga komento ng hindi paniniwala.
Marami ang nagsasabi na sa panahon ngayon, hindi sapat ang CCTV para sabihing walang ” foul play.” Ang argumento ng marami: paano kung ang pressure o ang banta ay hindi pisikal kundi sikolohikal? Paano kung ang utos ay nanggaling sa tawag o mensahe? Ito ang mga bagay na hindi nakikita ng camera pero ramdam ng mga taong sumusubaybay sa takbo ng pulitika sa Pilipinas.
Yaman na Hindi Maipaliwanag
Lalong uminit ang usapan nang lumabas ang mga ulat tungkol sa mga ari-arian na diumano ay konektado kay Cabral. Hindi lang ito basta bahay at lupa. Pinag-uusapan natin dito ang mga properties na matatagpuan sa mga eksklusibong subdivision at—ang pinakamatindi—isang malaking hotel sa mismong lungsod ng Baguio.
Ang nakakagulat, ayon sa mga inisyal na pagsisiyasat, ang mga pangalang nakalagay sa titulo ng mga ari-ariang ito ay tila hindi tugma sa kanilang kakayahang pinansyal. Dito na pumasok ang hinala ng “hidden wealth” o yaman na sadyang itinago sa pangalan ng ibang tao o “dummies.”
Ito ang classic na istilo ng korapsyon na madalas nating napapanood sa mga pelikula, pero nakakatakot isipin na nangyayari ito sa totoong buhay gamit ang pondo na dapat sana ay para sa kaligtasan ng mga Pilipino mula sa baha at kalamidad. Kung mapapatunayan na ang mga proyektong flood control na palpak ay pinagkunan ng pondong ito, ito ay isang malaking sampal sa mukha ng bawat taxpayer.
Ang Driver: Ang Susi sa Katotohanan?
Sa gitna ng kawalan ng mga saksi sa loob ng kwarto, isang tao ang lumutang na maaaring magbigay ng liwanag sa madilim na kabanatang ito—ang kanyang driver.
Sa mga kaso ng mga high-profile na personalidad, madalas na ang driver o ang personal assistant ang siyang pinaka-nakakaalam ng tunay na nangyayari. Sila ang kasama sa biyahe, sila ang nakakarinig ng mga tawag sa telepono, at sila ang nakakaalam kung sino ang mga katagpo ng kanilang amo.
Kaya naman, isang malaking development ang balitang isasailalim sa “polygraph test” o lie detector test ang driver ni Cabral. Bagamat hindi laging tinatanggap sa korte ang resulta ng polygraph bilang solong ebidensya, napakalaki ng maitutulong nito sa mga imbestigador upang malaman kung nagsasabi ba siya ng totoo o kung may itinatago pa siyang impormasyon.
Ang kanyang testimonya ay inaabangan ng lahat. Ano ang kanyang mga huling narinig? May mga binanggit ba si Cabral na pangalan bago ang insidente? May napansin ba siyang kakaiba sa ikinikilos ng kanyang amo? Ang mga sagot sa tanong na ito ay maaaring maging susi para mabuo ang puzzle.
Hustisya at ang Money Trail
Ang magandang balita sa gitna ng trahedyang ito ay ang paniniguro ng gobyerno na hindi hihinto ang paghahabol sa katotohanan. Ang Ombudsman at ang Department of Justice (DOJ) ay nagsanib-pwersa na. Ang mensahe nila ay malinaw: ang pagkawala ng isang tao ay hindi nangangahulugan na burado na rin ang kasalanan o ang pananagutan.
Ang pokus ngayon ay ang “money trail.” Ang pera ay nag-iiwan ng bakas. Kahit anong tago, kahit anong lipat-lipat ng account, may paraan ang mga forensic accountants na tuntunin kung saan nanggaling at saan napunta ang pondo. Kung mapapatunayan na ang mga ari-arian ay galing sa kaban ng bayan, maaari itong bawiin ng gobyerno sa pamamagitan ng civil forfeiture cases.
Ibig sabihin, kahit wala na si Cabral, ang kanyang estate o mga naiwang ari-arian ay pwedeng habulin. Pati na rin ang sinumang mapapatunayang nakinabang sa diumano’y nakaw na yaman ay pwedeng panagutin sa batas. Ito ay isang mahalagang hakbang para ipakita na walang sinuman ang makakatakas sa hustisya, buhay man o pumanaw na.
Konklusyon: Ang Hamon sa Sambayanan
Ang kwento ni Usec. Cabral ay isang paalala sa ating lahat na maging mapagmatyag. Sa bawat proyektong naaantala, sa bawat kalsadang sira, at sa bawat bahang hindi humuhupa, may kwento ng pondo sa likod nito.
Ang insidenteng ito ay hindi dapat maging isa na namang “headline” na lilipas din pagkalipas ng ilang linggo. Kailangan nating bantayan ang resulta ng imbestigasyon. Kailangan nating siguraduhin na ang testimonya ng driver at ang resulta ng pagsisiyasat ng Ombudsman ay mailalabas sa publiko.
Sa huli, ang hinahanap natin ay hindi lang sagot sa kung paano nawala si Cabral, kundi hustisya para sa bawat pisong nawala sa bayan. Ang katotohanan ay maaaring masakit at mapait, pero ito lang ang tanging paraan para magkaroon tayo ng gobyernong tunay na naglilingkod sa tao.
Abangan ang mga susunod na kabanata. Dahil sa kwentong ito, marami pang bato ang ibabaliktad, at marami pang ahas ang posibleng lumabas sa lungga.
